بی کمین و دام و صیاد ای عیار
دنبه کی باشد میان گشتزار

روباهی در باغی لانه کرده بود و میوه ها را می خورد . باغبان دامی در رهگذر او نهاد و دنبه ای در آن دام جا داد . روباه چون دنبه دید به طمع افتاد لیکن ترسید دامی زیر دنبه باشد . گرگی را به مهمانی طلبید و بر سر دنبه برد گرگ چون دهان گشود دام در کامش افتاد و دنبه برون پرید و روباه آن را خورد .
دام های دنیا گوناگون است و شهوت ها از شمار افزون . ... بز برای خوردن علف به فراز کوه می رود که هم پرنعمت است و هم دور از خطر . بزی ماده را بر کوه مقابل می بیند شهوت دیده اش را می پوشاند . فاصله دو کوه را نادیده گیرد . بجهد و درافتد و خود را به هلاکت رساند .
آن بز کوهی دود که دام کو
چون بتازد دامش افتد در گلو

آنکه می‌گفتی که کو اینک ببین
دشت می‌دیدی نمی‌دیدی کمین

گرگ رمز شتاب و روباه رمز حزم است . دنبه را باید دید و فریب نخورد .

شرح مثنوی دفتر سوم ص ۴۶ و ۱۲۸ دکتر شهیدی

در مقاله شادروان استاد پورداود آمده است : « بشر از روزگاران گذشته به سبب اختلاف نظرها و تباین عقاید همواره دچار کشمکش ها و نزاع های فراوان بوده و برای از میان بردن آن ها ، گاه به مبارزه تن به تن یا مرد و مرد ( DUEL) دست می زده و گاه نیز از طریق

اُردال( ORDAL ) به اختلافات خویش خاتمه می داده است . « اردال » که به زبان پهلوی « وَر »( VAR ) گفته می شده است ،همان عمل سوگند خوردن و سوگند دادن بود . »

در گذشته ، عمل سوگند دادن و سوگند خوردن را که در حضور موبدان انجام می گرفته است ، « وَر » می گفته اند .

واژه « سوگند « از لفظ « سَوکَنتَ وَنتَ » اوستایی مرکب از « سوکنت » به معنی گوگرد و « ونت » به معنی دارنده و مند است به معنی گوگردمند یا دارای گوگرد .

واژه « سوگند » فارسی ، تطوری است از لفظ « سوکنت ونت » با حذف « ونت » و تبدیل « ک » به « گ » .

در قدیم آب آمیخته به گوگرد را به متهم می نوشانیدند و از دفع شدن یا در شکم ماندن آن ، مقصر بودن یا مقصر نبودن متهم معلوم می شد .

به طور کلی « وَر » در ایران و « اُردال »در اروپا ، به دو قسمت گرم و سرد تقسیم می شده است .

نوع گرم : متهم باید دست خود را مدتی در آتش نگه دارد در صورتی که دستش آسیب نمی دید ، بی گناه محسوب می شد . داستان به آتش رفتن سیاوش در شاهنامه از نوع « وَر » گرم است .

نوع سرد : دست چپ متهم را به پای راستش می بستند و او را در آب می انداختند اگر روی آب می آمد مقصر شناخته می شد چون باور داشتند که آب پاک ، متهم ( گنه کار ) را نمی پذیرد .

در گذشته سوگند به صورت « وَر » در ایران و « اُردال » در اروپا انجام می گرفته و در بیشتر آن ها ، اثبات بی گناهی و تشخیص گناهکار عامل اصلی برگزاری مراسم سوگند به حساب می آمده است .

سوگند در زبان و ادب فارسی دکتر حسین کیانی